Het geweld van haar vader beu, waadt de 10-jarige Leigh op een middag de rivier in, van plan er een einde aan te maken. Tot ze geen grond meer onder de voeten voelt, gulpen water binnenkrijgt en merkt hoe ze niet alleen omgeven wordt door organismen, maar er ook deel van uitmaakt. Dit inzicht redt haar niet alleen van de dood, maar geeft haar leven ook een nieuwe wending.

Later gaat ze mariene ecologie studeren en komt ze op het expeditieschip Endeavour terecht, dat in de Atlantische Oceaan een hydrothermaal ventilatiekanaal onderzoekt dat volgens metingen de onmogelijke diepte van 200 kilometer zou hebben. Tijdens een zwempartij boven dit gat in de aardkorst overkomt haar hetzelfde als al die jaren eerder. Ze hallucineert, ziet fantastische dieren en planten en krijgt opnieuw het gevoel dat het water haar tegelijkertijd een ontsnapping en een thuiskomst biedt.

Oortwolk

In Martin MacInnes' Overgave spelen zowel Leigh als ons menselijk geschipper tussen verlangen naar autonomie en verbondenheid de hoofdrol, en dit op een snel veranderende aarde, waar de mens het steeds moeilijker krijgt om te overleven. Dat Leigh afstamt van pioniers van de Vereenigde Oostindische Compagnie en op een ruimtemissie belandt waarbij de algen die ze kweekt voedsel vormen dat langere ruimtereizen mogelijk maakt, zal dus wel geen toevallige parallel zijn.

Die missie komt er nadat astronomen een mysterieus ovaalvormig object hebben ontdekt dat koers lijkt te zetten naar de aarde, maar dan plots in het niets verdwijnt.

Wanneer er niet veel later een signaal van de verloren gewaande Voyager I wordt opgevangen dat afkomstig blijkt uit de Oortwolk, waar dat toestel helemaal niet zou kunnen zijn, dringt nader onderzoek zich op.

In goede sciencefiction vormen ruimtereizen en buitenaards leven middelen om de psychologie van de personages uit te diepen en iets te zeggen over de wereld van vandaag. Anders is het niet meer dan goedkoop escapisme dat weinig koude kleren raakt.

Symbiose

Overgave is in dit opzicht uitstekende sciencefiction, want het boek geeft niet alleen een uitgepuurd beeld van wat Leigh drijft, het koppelt daaraan ook heel wat filosofische vragen over en bezwaren tegen ons dagelijks handelen en de premissen erachter.

Zo wil Leigh niet dat de genen van de organismen die in het ventilatiekanaal zijn aangetroffen ingebracht worden in de algen die dienen als voeding voor de astronauten, omdat het om de privatisering van biologisch materiaal zou gaan. In een bredere context ziet ze die organismen als essentiële componenten van het leven, die door middel van symbiose overal in het heelal hun vruchten hebben afgeworpen.

'Symbiose,' zegt ze, 'is het opbouwen van weerstand door wederzijdse inspanning.' Waarmee ze niet alleen iets zegt over de plaats van de mens in dit heelal, maar ook een metafoor geeft voor haar leven, getekend als het is door de onophoudelijke fysieke en psychologische terreur van haar vader en haar eigen verzet ertegen.

Verberg tekst

Een vrouw doorkruist oceanen en sterrennevels, op zoek naar een thuis.

Al haar hele leven wil Leigh aan de aarde ontsnappen. Ze groeit op in het naoorlogse Rotterdam, onder de nieuwe hoogbouw, in een havenstad van staal en glas. Haar vader Geert droomde ervan om architect te worden, maar moest zich tevreden stellen met een saai kantoorbaantje bij het waterschap, de overheidsinstantie die erop toeziet dat Nederland niet overstroomt. Zijn verbittering hangt als een doem boven het gezin en Leigh valt ten prooi aan zijn driftbuien – Geert ranselt zijn oudste dochter regelmatig af en Leigh kan bij niemand terecht. Haar moeder Fenna doet alsof haar neus bloedt en haar zus Helena zal het misbruik later ontkennen: een paar pedagogische tikken, dat was toch gebruikelijk in die tijd?

Het water is haar redding. Ze leert zwemmen in de Maas en raakt gefascineerd door het onderwaterleven: het slib, de algen en wieren, de dieren die daar in het donker leven. In de zee is ze even uit de greep van Geert.

Een carrière als maritiem bioloog ligt voor de hand. Omdat haar onderzoek zich toespitst op algen mag ze mee op de Endeavour, een schip vol wetenschappers die een pas ontdekte trog in kaart moeten brengen. Die trog hoort er niet te zijn en de eerste peilingen wijzen op ongelofelijke diepten: hoe kan de oceaan daar 200 kilometer diep zijn? De interesse is niet zuiver wetenschappelijk: aan boord van de Endeavour bevinden zich een paar geldbeluste figuren die vooral willen weten welke ertsen ze op de bodem kunnen ontginnen. Maar is het wel verstandig om die wereld te verkennen?

Haar passage op de Endeavour bevat de kiem voor Leighs verdere leven. Jaren later bevindt ze zich op een ultrageheime militaire basis waar ze in opdracht van – vermoedelijk – de NASA algen kweekt. Dankzij de ontdekking van een nieuwe krachtbron zouden ruimteschepen verder kunnen reizen dan ooit voor mogelijk werd gehouden, en algen zouden wel eens de perfecte voedingsbron voor astronauten kunnen zijn. Haar opdracht is verder in nevelen gehuld. Er doen geruchten over een vreemde asteroïde die richting aarde raast en na jarenlange radiostilte zou Voyager I opnieuw contact hebben opgenomen met zijn afzenders. Vraag is: brengt de ruimteverkenner goed nieuws?

Met zijn ambitieuze roman Overgave heeft de Schotse schrijver Martin MacInnes een plek veroverd op de longlist van de Booker Prize, en die nominatie is volledig terecht. Overgave leunt aan bij de betere sciencefiction: MacInnes’ derde roman is wetenschappelijk sterk onderbouwd zonder dat hij zich vergaloppeert in technische details of de psychologie van zijn personages uit het oog verliest. Leighs queeste gaat de lezer ter harte omdat het onze strijd is. Hoe moet het verder met deze planeet? Kunnen we onze problemen nog tijdig oplossen of moeten we hopen op een tweede aarde – en hebben we überhaupt recht op een herkansing? MacInnes stelt urgente vragen en verpakt de mogelijke antwoorden in een sublieme roman.

****

Lebowski Publishers (oorspronkelijke titel: In Ascension), 416 blz., €24,99.

Verberg tekst

Een speculatieve roman over grensverleggend maritiem onderzoek, familie, ambitie en troost. Het verhaal volgt Leigh, een mariene bioloog die opgroeide in Rotterdam en een fascinatie ontwikkelde voor de onderwaterwereld. In de nabije toekomst reist ze de wereld rond voor haar onderzoek en voegt zich uiteindelijk bij een team dat afdaalt naar de diepste diepten van de oceaan. Wat ze daar ontdekken, zet hun begrip van het menselijk bestaan op zijn kop. Martin MacInnes beschrijft hoe mensen altijd zullen proberen terug te keren naar de mensen en plaatsen die zij thuis noemen, hoe ver weg ze ook zijn en hoezeer zij ook de hoop hebben verloren. In invoelende, observerende stijl geschreven, met sterke karaktertekeningen. Met name geschikt voor een literaire lezersgroep. Martin MacInnes (1983) is een Schotse auteur. Hij won de Somerset Maugham Award, de Scottish Book Trust New Writers Award en de Manchester Fiction Prize. ‘Overgave’ is zijn derde roman en is genomineerd voor de Booker Prize 2023. Verberg tekst