Met haar debuut, Verzamelde werken, won de Zweedse schrijfster en psychologe Lydia Sandgren (1987) de belangrijkste literaire prijs van Zweden, de Augustprijs. Daarna volgde de hoogste onderscheiding van de boekhandelaren in Zweden. Het gevolg: duizelingwekkend hoge verkoopcijfers. Uitgevers stonden in de rij om de vertaalrechten van deze bestseller te bemachtigen.

Tien jaar werkte Sandgren aan haar lijvige roman, die nu ook in het Nederlands is verschenen. Haar onthaal in Zweden als nieuwe literaire ster zorgt voor hooggespannen verwachtingen, maar maakt ze die ook waar?

Om te beginnen: de titel is nogal misleidend. Lezers zullen denken het verzamelde werk van Sandgren in handen te hebben, maar het gaat om de geschriften van de hoofdpersoon, Martin Berg. De 50-jarige uitgever koestert zijn leven lang al de ambitie een beroemd schrijver te worden, maar slaagt er niet in om enig werk van betekenis te voltooien.

Tegenpolen

In een interview met een journalist van het tijdschrift Svensk Bokhandel blikt de uitgebluste Berg terug op zijn leven en zijn twee belangrijkste relaties: de vriendschap met de schilder Gustav en zijn huwelijk met de veelbelovende wetenschapper Cecilia.

Knap is de wijze waarop Sandgren de afhankelijkheidsrelatie tussen Martin en Gustav schetst. Ze zijn elkaars tegenpolen, maar blijven loyaal aan elkaar in voor- en tegenspoed. Samen brengen ze lange tijd door in Parijs, waar ze aan hun artistieke projecten werken en verschillende liefdesrelaties aanknopen. In tegenstelling tot Martin slaagt Gustav er wel in om door te breken als kunstenaar. Zijn favoriete model is Cecilia, de geliefde van Martin, van wie hij honderden portretten maakt. Maar de prijs is hoog: Gustavs alcoholverslaving brengt hem geregeld aan de rand van de afgrond.

Wanneer Cecilia zwanger raakt, komt er een einde aan Martins studentikoze bestaan. Na de geboorte van hun eerste kind raakt zij in een depressie. Wanneer ze opknapt, stort ze zich als een bezetene op haar proefschrift. Ze zondert zich steeds meer af. Daags na haar promotie verdwijnt ze spoorloos. Martin en zijn twee kinderen worstelen dagelijks met haar mysterieuze verdwijning.

Dit alles ontvouwt zich in een zeer langzaam tempo en dat is tegelijkertijd de zwakte en de kracht van deze roman. Sandgren weet weliswaar psychologische diepgang te bereiken door de twee mannen, hun vriendschapsband en wisselende relaties zo uitgebreid te volgen, maar het had beslist beknopter gekund.

Daar komt bij dat het stilistisch niet allemaal even sterk is. Maar wie doorzet, wordt beloond. In het derde en laatste deel krijgt de lezer antwoord op de vraag wat er met Cecilia is gebeurd. Wanneer Gustav komt te overlijden, begint dochter Rakel aan een zoektocht naar haar moeder. De zaak neemt een onverwachtse wending en het boek verandert op slag in een heuse pageturner, waarbij fictie en waarheid in elkaar overlopen.

Het kan bijna niet anders of deze roman zal worden verfilmd. De complexe gezinssituatie van Cecilia, de door alcohol getekende mannenvriendschap en de verrassende ontknoping lenen zich verdraaid goed voor een typisch Scandinavisch familiedrama.

Verberg tekst

Met haar debuut, Verzamelde werken, won de Zweedse schrijfster en psycholoog Lydia Sandgren (1987) de belangrijkste literaire prijs van Zweden, de Augustprijs. Daarna volgde de hoogste onderscheiding van de Zweedse boekhandelaren. Het gevolg: duizelingwekkend hoge verkoopcijfers. Uitgevers stonden in de rij om de vertaalrechten van deze bestseller te bemachtigen.

Tien jaar werkte Sandgren aan haar lijvige roman, die nu ook in het Nederlands is verschenen. Haar onthaal in Zweden als nieuwe literaire ster zorgt voor hooggespannen verwachtingen, maar maakt ze die ook waar?

Om te beginnen: de titel is nogal misleidend. Lezers zullen denken het verzamelde werk van Sandgren in handen te hebben, maar het gaat om de geschriften van de hoofdpersoon, Martin Berg. De 50-jarige uitgever koestert zijn leven lang al de ambitie een beroemd schrijver te worden, maar slaagt er niet in om enig werk van betekenis te voltooien. Honderden losse mappen, notitieboekjes en aantekeningen - zijn verzamelde werk - zal hij op een dag aan zijn kinderen Rakel en Elis nalaten.

In een interview met een journalist van het tijdschrift Svensk Bokhandel blikt de uitgebluste Berg terug op zijn leven en twee belangrijkste relaties: de vriendschap met de schilder Gustav en zijn huwelijk met de veelbelovende wetenschapper Cecilia, die haar kindertijd in Ethiopië heeft doorgebracht.

Knap is de wijze waarop Sandgren de afhankelijkheidsrelatie tussen Martin en Gustav schetst. Ze zijn elkaars tegenpolen, maar blijven loyaal aan elkaar in voor- en tegenspoed. Samen brengen ze lange tijd door in Parijs, waar ze aan hun artistieke projecten werken en verschillende liefdesrelaties aanknopen. In tegenstelling tot Martin slaagt Gustav er wel in om door te breken als kunstenaar. Zijn favoriete model is Cecilia, de geliefde van Martin, van wie hij honderden portretten maakt. Maar de prijs is hoog: Gustavs alcoholverslaving brengt hem geregeld aan de rand van de afgrond.

Wanneer Cecilia zwanger raakt, komt er in één klap een einde aan Martins studentikoze bestaan. Na de geboorte van hun eerste kind raakt zij in een ernstige depressie. Wanneer ze opknapt, stort ze zich als een bezetene op haar proefschrift. Ze zondert zich steeds meer af. Daags na haar promotie, op haar 33ste, verdwijnt ze spoorloos. Martin en zijn twee kinderen weten zich weliswaar te redden, maar worstelen dagelijks met haar mysterieuze verdwijning. Het gemis is des te groter omdat ze er via de werken van Gustav voortdurend mee worden geconfronteerd.

Dit alles ontvouwt zich in een zeer langzaam tempo en dat is tegelijkertijd de zwakte en kracht van deze roman. Sandgren weet psychologische diepgang te bereiken door de twee mannen, hun vriendschap en wisselende relaties zo uitgebreid te volgen, maar het had beslist beknopter gekund. De lange uitweidingen en meanderende terugblikken maken het lastig om in het verhaal te raken.

Daar komt bij dat het stilistisch niet allemaal even sterk is. Sommige woorden doen gekunsteld aan ('gesofisticeerd') en bepaalde vergelijkingen komen vreemd over: 'zijn haar [was] nog vochtig van het douchen, waardoor hij meer dan ooit op een Hollander uit de Gouden Eeuw leek'.

Maar wie doorzet, wordt beloond. In het derde en laatste deel krijgt de lezer antwoord op de vraag wat er met Cecilia is gebeurd. Wanneer Gustav komt te overlijden, begint dochter Rakel aan een zoektocht naar haar moeder. De zaak neemt een onverwachtse wending en het boek verandert op slag in een heuse pageturner, waarbij fictie en waarheid in elkaar overlopen.

Het kan bijna niet anders of deze roman zal verfilmd worden. De complexe gezinssituatie van Cecilia, de door alcohol getekende mannenvriendschap en de verrassende ontknoping lenen zich verdraaid goed voor een typisch Scandinavisch familiedrama.

***

Uit het Zweeds vertaald door Eline Jongsma en Janny Middelbeek-Oortgiesen. Oevers; 784 pagina's; € 32.

Verberg tekst

*****

Als je de pr-teams van uitgevers mag geloven, lopen er tientallen Sally Rooneys, J.K. Rowlings en Haruki Murakami’s rond. Bij het prijswinnende debuut van de Zweedse Lydia Sandgren met de misleidende titel ‘Verzamelde werken’ (het is een roman) wordt verwezen naar Donna Tartt en Johan Harstad, maar nu dekt die vergelijking volledig de lading: net als Tartts ‘Het puttertje’ is ‘Verzamelde werken’ literatuur waarin een flinke shot spanning werd gespoten. En Harstad vindt in zijn Scandinavische buur zijn eigen talent terug om de lezer moeiteloos in een breedvoerig verhaal mee te slepen. Tien jaar lang werkte Lydia Sandgren (°1987), oud-studente muziek en filosofie en nu psychologe, aan haar reusachtige epos over het leven van uitgever Martin Berg. De overvloedige puzzelstukjes worden op twee tijdlijnen gelegd: met de vragen van een journalist als voorzet delven we in Martins herinneringen aan zijn jeugd, zijn boezemvriendschap met de getroebleerde kunstenaar Gustav Becker, zijn liefdesrelatie met Cecilia Wikner, zijn ervaringen in de uitgeefwereld en zijn eigen zwalpende schrijverschap. Dat Sandgren passages van echte en gefantaseerde auteurs toevoegt, laat zien hoe veelkleurig het vak is dat zij met Martin Berg deelt: ‘Schrijven betekent: de wereld veroveren. Die aan je onderwerpen en jezelf tot god maken. Het schrijven geeft je vrij toegang tot alle ruimtes, tot harten en zielen, het allerheiligste; het onbekende wordt aan je voeten gelegd. Je maakt kans op de eeuwigheid. Schrijven is weigeren te sterven.’ Op het tweede vertelspoor worden Martins kinderen door een toeval aangemoedigd op zoek te gaan naar een antwoord op de vraag waarom hun moeder Cecilia onverwacht haar gezin in de steek heeft gelaten. De spanning wordt opgedreven: de eerste tijdlijn haalt de tweede langzamerhand in en de enigmatische verdwijning van Cecilia blijft lang flikkeren, als een waakvlam die pas heel laat echt ontbrandt. Hoewel de Zweedse meer een verhalenverteller dan een woordkunstenaar is, kan ze de zaken met weinig opsmuk (een nacht is ‘intens Van Gogh-blauw’, een vrouw heeft ‘een Da Vinci-lachje’) betekenisvol beschrijven. Dat gaat nooit ten koste van de vaart waarmee ze ons in haar uitgekiende labyrint meetroont. In een groots opgezet schouwspel etaleert ze met verve een brede waaier aan thema’s. Ze doorspekt het verhaal met feiten en bespiegelingen over de jaren 70, verschillende muziekscenes, Ludwig Wittgenstein, de toenemende commercialisering van kunst en de interne keuken van de boekenwereld. Uitgever Martin Berg vreest het witte blad, een ironisch contrast met Sandgren zelf, die haar inkt als een vloedgolf over de pagina’s laat stromen. Extreem waarachtig schetst de jonge Zweedse de drie-eenheid Martin, Gustav en Cecilia, en uiterst bekwaam vervlecht ze hun levenspaden met tonnen cultuurhistorische referenties tot een smakelijke verwennerij. En toch lijkt haar onmiskenbare vernuft soms een vergiftigd geschenk. Je kunt vlot en pakkend vertellen, maar dan nog kun je beter het kaf van het koren scheiden. Haar drang om zo sterk mogelijk aan te leunen bij de werkelijkheid fnuikt haar inventiviteit en originaliteit. Veel passages zijn te lang of te alledaags. De 782 bladzijden van haar debuutroman hebben daarom wel iets weg van een langdurig museumbezoek, waarbij de verwondering omslaat in verzadiging. Met nog meer memorabele anekdotes, meer humor en de vinger wat vaker op de deleteknop had Sandgren een waar meesterwerk kunnen beitelen uit haar veelbelovende debuut. Niettemin is ‘Verzamelde werken’ zo’n boek waarvan de personages je vrienden lijken te worden, zo’n boek dat de omgeving doet vervagen, zodat je al lezend de tram mist of tegen een paal aan loopt. Wedden dat er over twintig jaar debuten verschijnen met een wikkel waarop staat: ‘De nieuwe Lydia Sandgren is geboren’?

Verberg tekst

Dit verhaal speelt zich grotendeels af in Göteborg in Zweden. Centraal staat het gezin van Martin Berg. Martin, bijna vijftig, is eigenaar van een kleine uitgeverij, maar droomt er sinds zijn jeugd van zelf een roman te schrijven. Hij worstelt met zijn schrijverschap, identiteit en het ouder worden. Martin blikt terug op zijn leven en vriendschap met de gevierde kunstschilder Gustav Becker. Jaren geleden verdween Martins vrouw Cecilia, tevens moeder van zijn twee (inmiddels volwassen) kinderen Rakel en Elis. Cecilia liet een groot gemis achter. Als Rakel uit onverwachte hoek een aanwijzing vindt over het mysterieuze lot van haar moeder, zet dit haar leven op de kop. Een inspirerende, meeslepende zoektocht die op knappe wijze is vormgegeven. Dit lijvige debuut omvat grote thema's als vriendschap en liefde, maar gaat daarnaast over opgroeien, gezinsleven, schrijverschap, schilderkunst, verdwijning, eenzaamheid, hardlopen en verslaving. De Zweedse schrijfster is psychologe van beroep. Haar roman werd in Zweden zeer lovend ontvangen en kreeg in 2020 de Augustprijs toegekend. Verberg tekst