Mag je aan een kunstenaar een nationaal karakter toedichten? In dat geval kan je Julian Barnes een typisch Engelse schrijver noemen. Of, preciezer: Barnes schrijft over een welbepaald Engeland: dat van de witte, welopgevoede middenklasse van een zekere leeftijd. Zijn personages zijn musici, advocaten, ambtenaren met huizen in Londense buitenwijken. Ze tuinieren, maken reisjes naar Frankrijk, ze weten hoe je over wijn en kunst converseert. En in de achteruitkijkspiegel zien ze veel om te betreuren, in stilte verbeten pijn. De weg vooruit is aftakeling, in de ouderdom klinkt nog één keer de stille, droevige muziek van de mensheid. Maar niet zonder Brits sarcasme: 'Alles wordt moeilijker. Demonen doemen op. Alcohol. Neurose. Melancholie. Kop op! De dood wacht om de hoek.'

Ouder worden, dood en verdriet, allerlei soorten verlies - én Frankrijk, Barnes' grote liefde. Dat zijn, in een notendop, de thema's van de Verzamelde verhalen. Maar verwacht geen overdreven pathos van de schrijver van Flauberts papegaai. Hij schrijft spits en nooit naargeestig. In het ontroerende 'Huwelijkslijnen' verliest een man zijn vrouw en zoekt hij - met stiff upper lip - troost bij de buren: 'Hij vertelde zonder tranen, neutraal, alsof het iemand anders was overkomen. De enige manier die hij kende.' Even pakkend is 'Polsslag', waarin de tragedie aan de deur klopt bij 'gewone, verstandige mensen uit de middenklasse': Moeder heeft de spierziekte ALS en haar zoon beseft dat het gezin de dingen nooit bij naam noemt of ruzie maakt: 'We willen die niet maken, we weten trouwens niet eens hoe dat moet.'

De lichtere noot wordt geleverd door de wederwaardigheden van excentrieke personages in vreemde situaties: Een naar Frankrijk uitgeweken componist die oorlog voert tegen lawaaierige dorpsfanfares en zijn 'kneuterige' thuisland terwijl hij De Vier Engelse Jaargetijden componeert ('Storing'). Een muziekliefhebber die in 'Waakzaamheid' zijn schoffeertactieken oefent op hoestende medeconcertgangers: 'Reserveer nu een betere plaats als u een hoestje heeft dat meer dan vijfennegentig decibel voortbrengt!'. En er is veel grappige na-ijver tussen oudere vriendinnen, zoals in 'Wat jij niet allemaal weet', waarin Janice en Merrill elkaar bij opbod bestoken met de kwaliteiten van hun overleden echtgenoten: 'Tom had nog al zijn tanden toen hij stierf.' 'Bill kon zo goed met mensen overweg.'

Naast oprechte, onderdrukte passie ('Het verhaal van Mats Israelson') zetten de verhalen vooral de kleine kanten van de mens in de verf. Hier geen romantiek en felle kleuren, maar harten die zwoegen onder grijze luchten, onder hun kleine en grote gemis. Hier lopen huwelijken vast op een conflict over de aanleg van een stadstuintje - hij wil een braamstruik, zij een bruidssluier ('Tuinwereld') In de verhalen van Barnes motregent het, en lijkt het altijd winter.

Maar in de bedachtzaamheid van de schrijver, in de precieze formuleringen en in het onsentimentele opvoeren van grumpy old men en dames op leeftijd zit subtiel gevoel. Veel weemoed en bescheidenheid ook. 'Wat was hij, uiteindelijk, meer dan een verzamelaar en schifter van herinneringen?' vraagt een oude man in het verhaal 'Tunnel' zich af. Barnes' Verzamelde verhalen zijn zo'n doorgeefluik van herinneringen. In grisaille schetsen ze een portret van een schrijver en een samenleving.

Vertaald door Else Hoog, Jelle Noorman en Ronald Vlek, Atlas Contact, 668 blz., 29,99 €.

Verberg tekst

Voor wie (nader) kennis wil maken met Julian Barnes (1946), bekend van 'Flauberts papegaai' en 'Alsof het voorbij is' (Man Booker Prize 2011), is deze kloeke bundel een aanrader. In 36 verhalen schetst hij op vaak meesterlijke wijze hoe mensen zich verhouden tot de wereld om hen heen. Zijn psychologisch inzicht is scherp en in zijn beste verhalen maakt hij voelbaar wat er tussen mensen kan leven. 'De Fruitkooi' is een magnifieke beschrijving van een huwelijk van meer dan 50 jaar, waarin man en vrouw onmisbaar voor elkaar zijn ondanks dat de man de laatste jaren zijn heil zocht bij een andere vrouw. Barnes observeert en registreert en weet de lezer te ontroeren. Een oude Joodse vrouw die haar leven in dienst stelt van haar broer die in WO I is omgekomen. Een pas gescheiden man die een relatie aanknoopt met een serveerster uit Oost-Europa en in haar verleden gaat speuren. De dood is een belangrijk thema, net als reizen. Barnes, francofiel, plaatst menig verhaal in Frankrijk. Het is heerlijk grasduinen in deze uitstalkast van vertelkunst. En van vertaalkunde, want de vertalers tonen net als Barnes grote klasse! Verberg tekst